Bella Swan verhuist van Phoenix naar Forks, van een herrijzenis naar een tweesprong. Zij is een mooie zwaan, Edward heet Cullen: een cull is een selectieve ruiming van overtollige dieren. Een moord. Hier komen twee krachten samen, het mooie en het kwade. Dat vind elkaar in een nieuwe spanning waar voortdurend op die spanning wordt geteerd en niet wordt geconsummeerd.

Twilight hoofdstuk 13: Edward wil Bella doodmaken, en ze praten erover, maar het gebeurt niet. Het spanningsveld tussen pijn en genot hier is het spanningsveld tussen leven en dood en wellicht de verwachting van wat er daarna gebeurt.

Twilight, of schemer, is al een onbestemd gebied tussen twee meer stabiele zaken: dag en nacht. De schemer is ook de ruimte waarin de uitwisseling tussen pijn en genot, of leven en dood, zich afspeelt.

Edward heeft een enorme carbon footprint en leeft voor altijd en dat is vernietigend. Ze verdragen elkaar omdat ze allebei ondraaglijk zijn?

Edward rijdt gevaarlijk, Bella is bezorgd om haar veiligheid. Edward zegt echter dat ze emotioneel is en niet kan rijden, van zijn nabijheid wordt ze dronken en maakt haar “dronken”, ze is niet “drunk on Edward”. Vrouwen zjn niet incapabel vanwege hun emoties. Dat gevaar is ook een schemergebied. Maar hoeveel prikkel heeft Edward nog als hij onsterfelijk is? Wordt dat niet vreselijk saai? Is het verlangen dat Bella heeft niet juist uitsluitend dat verlangen naar die status? Wat als ze onsterfelijk is? Dan is er geen zak meer aan.

Om met mijn vader te spreken: het bezit van de zaak is het einde van het vermaak.

Dit werkt tot op zeker niveau ook door in de franchise: we moeten gevoerd blijven, niet teveel en niet te weinig, of we haken af. Dat leidt tot vervolgen, films, spin-offs… Midnight Sun lijkt het laatste wapenfeit, een hervertelling vanuit een ander perspectief. Er komt werkelijk niets nieuws bij. Ik lees op Wiki: “Nadat er twaalf hoofdstukken van het boek Midnight Sun naar het internet waren gelekt, besloot Stephenie Meyer het boek tijdelijk te laten rusten en het later, wanneer iedereen het vergeten is, af te maken en toch uit te geven, wat ze uiteindelijk ook heeft gedaan.”

“The smell of his breath makes my mouth water.” Niet heel goed geschreven, maar gelukkig hoefden we niet 50 Shades of Grey te lezen… (In combinatie vormt dit interessant studiemateriaal. Blijkbaar is hier behoefte aan. Wat leert ons dat over de maatschappij? En zo wordt Twilight een gamma-onderzoek.)

This is not real life. “Have you ever wished you could change nearly every single thing about yourself, because ultimately, you are not that interesting? Well, then Bella Swan is your new best friend. Finally, a hero you can relate to! After all, Bella didn’t have to DO anything for Edward to fall in love with her: All she did was show up and SMELL good, and he just started salivating. Literally.”

https://romanfitnesssystems.com/articles/twilight-sucks/

Vampieren zijn een metafoor voor seks, maar wat blijft daarvan over in Twilight?

“All that build up and no one dies.”

  1. Wat heeft de cursus hieraan?

Als je gaat onderzoeken vanuit twee disciplines hou je twee perspectieven aan, daarbij is het juist belangrijk om het onderscheid tussen die benaderingen te bewaren. In dat uitwisselingsgebied moet je kunnen aangeven welke ideeën of benaderingen bij welk wetenschapsgebied hoort. Nu hebben we het over taal, cultuur en literatuur. Dat zijn de producten van de menselijke geest en behoren tot het alfa-domein. Die producten zijn de resultaten van het menselijk handelen en representeren daarmee een cultuur. Op die manier kunnen we het boek analyseren op thema’s, waarvan je dan kunt aannemen dat ze een rol van betekenis spelen in de context waarin de producten ontstaan én in de contexten waarin ze worden ontvangen. De invloedssfeer van het product is niet heel anders dan de voedingsbodem voor het product.

In nadere analyse van het verhaal — en dan moeten we het geheel als een abstractie zien en de personages of de plot een beetje loslaten — tonen zich algemenere concepten en begrippen. Er is niet voor niets voor Twilight gekozen: het is een succesvol product gebleken dat direct in de wereld lijkt te staan, maar ook op afstand is ontstaan. De schrijfster heeft haar eigen voedingsbodem in het boek verwerkt en vermengd met opvattingen en verwachtingen van de omgeving. Twilight is in zoverre een doelgericht product dat de schrijfster elke letter bewust op papier heeft gezet, maar daaronder liggen ook nog onderbewuste motieven. Zo zou Meyer zelf ontkennen dat het boek is ontsproten aan een Mormoons fundament, maar daar kun je als handelend wezen nooit helemaal afstand van nemen. Zelfs als je je ergens expliciet van afwendt dan doe je dat nog altijd gericht. Die richting of oriëntatie is wat we cultuur kunnen noemen. Cultuur is dus eigenlijk het indirecte onderzoeksonderwerp als je literatuur in een vergelijking zet. Je gaat via de fenomenen op zoek naar gemeenschappelijkheden. Dat worden dan concepten. Kokkola beschrijft dit als het gaat over zelfbeschadiging.

Tegelijk zijn deze inzichten natuurlijk niet beperkt tot alfa. De manier waarop literatuur bijvoorbeeld een sociale plek krijgt, of een bepaalde beweging op gang brengt, is weer iets dat in het gamma-spectrum hoort. De dynamiek in groepen, of de studie naar hoe massa zich gedraagt onder bepaalde invloeden, zou je weer door kunnen trekken naar de beta-wetenschappen.

Zo leer je zelf, in die techniek van de vergelijking van producten, hoe je cultuur kunt vinden onder en in een gelaagde ondergrond.

  1. Wat heeft de wetenschap eraan?

Als het gaat om het gebied tussen pijn en genot en het over en weer bezoeken ervan: een besef van voortdurend stromen in plaats van stabiele en/of statische eenheden. Twilight is onderzoeksmateriaal, maar niet in geïsoleerde vorm.

Waar komt Twilight vandaan?

Ten eerste is Stephenie Meyer een aanhanger van de Mormoonse kerk. Daarmee is Twilight ook in zekere zin een religieuze tekst (alfa). Een openbaring uit een visioen. Daarbij wat morele lessen: “The Twilight saga is a story about love. And vampires. And family. And abstinence. And racism. And the founding of the Mormon faith. And orphans, in a really weird way.” — https://www.theatlantic.com/entertainment/archive/2012/11/at-its-core-the-twilight-saga-is-a-story-about/265328/

“I think people make up all these Mormon references just so they can publish ‘Twilight’ articles in respectable publications like The New York Times,” actor Robert Pattinson (Edward, the film’s central vampire character), told Entertainment Weekly. “Even Stephenie said it doesn’t mean any of that.” — https://www.huffpost.com/entry/mormon-influence-imagery_n_623487

Maar kunnen we Meyer vertrouwen als ze zegt dat het daar niet om gaat? Is zij in die zin niet zelf een blackbox? Een ondoorzichtig geheel van aannames, normen en waarden (dat we cultuur noemen), en geldt dat niet voor ons allemaal? Zowel in het produceren van taal, communicatie, opvattingen als in het interpreteren van die van iemand anders?

Bella is een geheelonthoudster. Ze doet niet aan koffie, thee, alcohol of tabak. Ook eet ze weinig vlees en draagt ze dat uit naar haar omgeving. Haar work-ethic is evident in koken en poetsen. Edward is een vergoddelijkte mens, een jonge god, werkelijk. Hij glittert in het zonlicht. Hun relatie is als een verzegeld huwelijk, iets voor in het altijd. Hun huwelijk en zwangerschap benadrukken de waarde van de familie. Maar daarbij is agency of zelfbeschikking belangrijk. De appel op de cover van Twilight 1 is zo’n autonome keuze, genomen door Eva in het paradijs, in zichzelf weer verwijzend naar grensgebieden, transgressies en de spanning en het gevaar die erbij horen. (Meyer has said, "Unconsciously, I put a lot of my basic beliefs into the story. Free agency is a big theme.")

Eén zo’n transgressie is bijvoorbeeld ook hoe onchristelijke wezen als vampieren (die gevoelig zijn voor alles dat christelijk is) een rol speelt in het overdragen van religieuze principes.

Populaire cultuur is veel effectiever dan wetenschap in het beïnvloeden van de massa’s, maar wetenschap kan ons weer leren hoe populaire cultuur doet wat het doet. Zie hiervoor de kritische theorie van de Frankfurter Schule, die de term “cultuurindustrie” introduceert. We voegen ons allemaal gewillig in het systeem van vermaak, omdat we het willen én omdat we denken dat we het willen, zoals het systeem zelf ons aanleert (“Kijk dit, koop dat!”). Theodor Adorno zegt dat we daar passief en gewillig van worden, dat we ons agency juist inleveren om mee te kunnen blijven praten. Cultuur is hier iets dat doelbewust geproduceerd wordt, terwijl er authentieke cultuur tegenover staat. Het maken van dergelijke producten is een manier van de cultuur in beweging houden en er tegelijk richting aan kunnen geven.

We leren via de literatuurwetenschap (in zowel de hoge als de lage variant) wat de mensen bezighoudt, in welke verhoudingen, en ook toont het ons de bewegingen van cultuur, de richting die het heeft. Twilight is daar één voorbeeld van, en het omvat allerlei cultuurbewegingen die op verschillende plekken en tijden relevant zijn, zowel in de productie als de consumptie.

Een kleine morele vingerwijzing: zet die producten in context. Een goede wetenschapper probeert dat, laat zich niet instrumentaliseren.

  1. Wat heeft de maatschappij eraan?

Kokkola leert ons over motieven die in literatuur te vinden zijn, en hoe die corresponderen met de blackboxes die wij zelf zijn en de blackbox waarin we met zijn allen functioneren. Cultuur, macro en micro, wordt vaak voetstoots aangenomen zonder echt begrepen te worden. In de collectieve output van schrijvers, maakt niet uit van welke soort of kwaliteit, zien we een representatie van dat collectieve, het wellicht onderbewuste dat we cultuur noemen. Dat zijn de uitkomsten, maar wat gebeurt er in de totstandkoming? Culturele tropes worden ook gecommuniceerd in de cover art: een appel in vrouwenhanden, een plumeau, een schaakkoningin en een pion op de achtergrond, een zandloper.

Bella zoekt naar de rush, de high, van het gevaar. Direct daartegenaan is een vruchtbaar gebied waarin we “wakker worden”. (Geen bedoelde verwijzing naar complotdenkers!) En met het scheppen van duidelijke fysieke pijn kan een mentale pijn zich manifesteren en dient dat gedrag enerzijds als het vormgeven aan innerlijk leed en anderzijds als een roep om hulp.

“To have pain is to have certainty; to hear about pain is to have doubt.” [Kokkola, 40]. “By inscribing her emotional anguish on the physical contours of her body, Bella creates a language of certainty; she re-establishes the borders of her self.” [41]

Bella hoort Edward als ze in die pijnzone zit, die vernietigend is maar tegelijk leven en plezier geeft. Vergelijk met de zone waar Frodo in zit als hij de ring om heeft. Dit zijn gebieden van pijn én genot, maar beiden verzwakken — in het leven — door afstomping en gewenning. De doses moeten hoger voor hetzelfde effect. De dood is, hoe riskant en onomkeerbaar het ook is om er van in de nabijheid te verkeren, ook de primaire stimulans om die bruisende zone die ertegenaan schurkt op te zoeken.

“Halfway through Eclipse, Jacob forcibly kisses Bella. Initially she tries to resist, but – recognizing that this excites him – she becomes totally passive.” [44] — het spanningsveld is juist waar de wrijving of de tegenstand zit.

In de woorden van Slavoj Zizek: “What if, today, straight marriage is “the most dark and daring of all transgressions”?” En hij heeft gelijk, omdat de norm nu het multi-etnische gezin is, het afzweren van heteronormativiteit, het overboord zetten van het ideale lichaam. Wat is er dan nog spannend? De terugkeer naar de nuclear family uit de jaren ’50. Of de revolutionaire strijd tegen onderdrukking door religie of dictators. De strijd wordt gelegitimeerd door een Vijand, eens die vijand verdwenen is ontstaat er een nieuwe status quo, een nieuwe saaie balans die de revolutionaire gedachte weg zal nemen. Dat is het verdwijnen van een spanningsveld en maakt het leven saai. Juist monniken zijn de spannendste mensen. Vergelijk ook met De Sade [zoals Zizek], “where the unconstrained assertion of sexuality deprived of the last vestiges of spiritual transcendence turns sexuality itself into a mechanical ex- ercise devoid of any authentic sensual passion.” En: “‘Happiness’ relies on the subject’s inability or unreadiness fully to confront the consequences of its desire: the price of happiness is that the subject remains stuck in the inconsistency of its desire.” De spanning van het verlangen wegnemen neutraliseert juist dat waar de betrokken partijen het meest aan hechten: het conflict. Zizek geeft het voorbeeld van Cuba, dat de VS waarschuwt dat als ze niet stoppen met Cubanen aanmoedigen te emigreren, de Cubaanse regering die emigratie ook niet meer zal tegenhouden. Zo geschiedde en de VS stond voor paal. Wat hier de inzet is is niet het welzijn van de mensen, maar een tegenstelling die het eigenlijke verlangen is.

Zo’n situatie had ik ook ooit toen ik laaggekwalificeerd werk deed en een hoger geplaatste me met allerlei vervelend werk opzadelde. Ik negeerde mijn eigen ontrieven en toen vond-ie het niet leuk meer. Probleem opgelost. In het nu: wat als alle beperkingen worden opgeheven?

“The message of Christianity is that of infinite joy beneath the deceptive surface of guilt and renunciation: ‘The outer ring of Christianity is a rigid guard of ethical abnegations and professional priests; but inside that inhuman guard you will find the old human life dancing like children, and drinking wine like men; for Christianity is the only frame for pagan freedom.’”

“The anonymous Socialist censor [by cutting “Climb Every Mountain from The Sound of Music] displayed his profound sense of the truly dangerous power of Catholic ideology: far from being the religion of sacrifice, of the renunciation of earthly pleasures (in con- trast to the pagan affirmation of the life of the passions), Christian- ity offers a devious stratagem for indulging our desires without having to pay the price for them, for enjoying life without the fear of decay and debilitating pain awaiting us at the end of the day.”

De prijs die we betalen voor het spannende leven is het verlangen zelf, of misschien nog erger: de begeerte. Je kunt niet zo vurig begeren iemand die je niet kunt hebben. Het verlangen naar de ander is er alleen bij de gratie van het niet samen zijn. Verlangen kan alleen op afstand bestaan, dus niet toegeven, niet de grens overgaan, is de ultieme vorm van de spanning erin houden. Ga je eenmaal de eerste grens over, dan moet je door en door blijven transgressen om die spanning op een gelijk niveau te houden. De intensiteit die ondraaglijk kan lijken als catharsis niet komt is wat we eigenlijk verlangen: we verlangen verlangen. Vandaar de kracht van “novelty”, nieuwheid. Die kwaliteit is verdwenen op het moment dat we de verpakking van ons nieuwe ding openscheuren. Als de kwaliteit van de maagd. Een maagd begeren betekent niet die begeerte consummeren. Die grens overschrijdt Bella wel: ze trouwen, ze wordt zwanger, en daarmee is de spanning weg en moet er iets voor in de plaats komen. Het niet toegeven is direct ook een vorm van offer: je geeft iets op, namelijk de bevrediging, om je een spannend leven te permitteren. Elke queeste moet eindigen in het vernietigen van wat die queeste drijft.

Twilight toont ons een basale matrix van fictie, van begeerte in gesublimeerde vorm doorregen met morele normen en culturele bouwstenen (wel of niet goed begrepen of gesignaleerd door de lezer en de schrijver). Deze matrix is het fundament voor een moderne schrijf- en leescultuur die een specifiek publiek bedient en in haar greep houdt met vervolgen, spin-offs en vertalingen naar andere media. Dat houdt het hamsterwiel draaiende. Dit zijn niet onze levens, deze situaties zijn voor ons ontoegankelijk, en daarmee is het ook een maatschappelijk veilige projectie van een verlangen. Wat we moeten doen is ons er toegang toe verschaffen in boek en film, waarmee we — gesublimeerd — kunnen verdwijnen in de cultuurmatrix die zowel descriptief als prescriptief is.

Zizek geeft mooie alternatieven voor pijn en genot: jouissance en sacrifice. Het ritueel van de offer is een plaatsvervanger voor het plezier in wat er tegenoverstaat. Het effectief doen verdwijnen van een ongewenst vriendje is aan je dochter verklaren hoe een leuke fijne jongen dat wel niet is. Hiermee wordt de rebellie op zijn judo’s ingezet.

Carl Friedrich von Weizsäcker:  ‘Het licht van het bewustzijn’ 1981

Aan het slot van Wege in der Gefahr, in ‘het licht van het bewustzijn’ wijst Von Weizsäcker  op de noodzaak van bewustwording. “Techniek kan niet het falen van de rede rechtzetten. Zover als onze rede reikt kan techniek worden gestuurd. Het bijzondere van de huidige situatie is dat de verbetering van  technische middelen eisen stelt aan het bewustzijn, die voordien onbekend waren.” (p 258).

Hij pleit voor ontwikkeling van de rede in de zin van het vermogen om het geheel waar te nemen: ‘Vernunft’, naast het onderscheidende, begripsmatige denken, het instrumentele verstand, dat door passies en affecten gebruikt en geleid kan worden als een bruikbaar maar ook gevaarlijk instrument.

Zoals in de meer ideële cultuurtypen van Sorokin, “had in oudere beschavingen de waarneming van het geheel - een filosofische aangelegenheid - zijn plaats in religie.., de waarneming van de hele persoon, de hele samenleving en de hele natuur. De hoogste vorm van religieuze perceptie was verlichting.” Dit  in de zin van eenheidservaring, bewustzijnsverruiming en geestelijke bevrijding niet in de zin van de 18e eeuwse rationele verstandsverlichting.

Twilight — de plot en de personages, maar vooral ook de manier waarop het ontvangen wordt, en door wie — biedt ons inzicht in bepaalde sociale omgevingen, culturen en subculturen. In een bijna experimentele opstelling maakt het bepaalde culturele en sociale aspecten zichtbaar, legt het allianties bloot en creëert het ook weer verbondenheid onder — overwegend — adolescenten. Dat is nog afgezien van de manifestatie van cultuur en onderbewuste opvattingen over goed en kwaad en moraliteit die de rode draad van het plot vormen.

Twilight toont ons ook de beweging van wat “lage cultuur” genoemd wordt. Het toont ons hoe die allianties en verbinding werkt. Het is een soort “probe” die in een cultuur wordt ingebracht en de reactie erop is een resultaat dat iets zegt over de temperatuur van de tijd en het maakt bewegingen en stromen zichtbaar.

Het boek is dus in zekere zin het resultaat van een blackbox: de schrijver en de verhouding van die schrijver tot haar omgeving en achtergrond. Op zijn beurt maakt het boek andere blackboxes weer iets minder ondoorzichtig: het is een marker aan de hand waarvan bepaalde tendensen kunnen worden gemeten en in kaart gebracht. Daarbij illustreert dat in kaart brengen iets dat kritische denkers cultuurindustrie noemen: een maatschappij waarin dergelijke “lage cultuur” producten worden ingezet om de consumenten ervan te vermaken, conditioneren en controleren.

De wereld is een machine waar dingen uitkomen en dingen ingaan. Met de wetenschappelijke methode kun je achterhalen hoe die bewegingen in elkaar zitten in zowel de producten zelf als in de productie van die producten. Indirect is Twilight part and parcel van de wereld en wetenschap, zowel ready-made als in-the-making.